MAKALA KUHUSU MNYAMA FISI...

Fisi (hyenas) ni mnyama aishie porini afananae kama mbwa lakini tofauti yao ni kwamba fisi wanaishi kifamilia pia wana koo(hyaenidae) na utawagundua kwa mwendo kwani Miguu yake ya nyuma ni mifupi. Watu hupenda kumuita fisi bwana afya waporini sababu ya tabia yake ya kula mizoga hivyo kitendo hicho hutafsir

iwa kama kusafisha  pori

 Zipo aina nne za Fisi, ambazo ni:

           Fisi madoa(spotted hyena) ni  moja ya aina za fisi ambao ni wawindaji wazuri wanaweza kujitafutia kitoweo chao wenyewe sio tu kutegemea mizoga ambayo huachwa na wanyama kama Simba na  Chui, Fisi madoa pia hula ndege, mijusi na wadudu na huwa na urefu wa futi 4 - 5.9 au mita 1.2 – 1.8, urefu wa miguu ya mbele au mabega ni futi 2.5 hadi 2.6 au sentimita 77 hadi 81 na uzito wa kilo40 hadi 86.

        Fisi wa kahawia(brown hyena) ni wapili kwa uzito baada ya fisi madoa wakiwa na urefu wa sentimita 130 hadi 160 na uzito wa kilo34 hadi 72.6.

        Fisi mwenye mistari ya rangi mwilini (striped hyena), ana urefu wa sentimeta 100 hadi 115, urefu wa miguu ya mbele ni sentimeta 66 hadi 75, mkia ukiwa na urefu wa sentimeta 30 hadi 40

       Aina ya mwisho ni fisi aina ya Aardwolves (proteles cristata) kama ijulikanavyo kisayansi. Fisi hawa ni wadogo kuliko aina nyingine tatu wakiwa na urefu wa sentimeta 85 hadi 105 huku mikia yao ikiwa ni robo ya urefu wao na uzito wa kilo 8 hadi 14.

     Wanyama hawa wapo wa kutosha kwenye mbuga  za ngorongoro, mikumi, Serengeti na pia bila kusahau katavi, ni wanyama ambao kibali cha kumuweka kwenye bustani ya wanyama ( zoo) unaweza ukakipata ndani ya muda mfupi sana na ni maarufu kutokana na wingi wao kuliko wanyama wawindaji na wala nyama wengine kama Simba na Chui. Wanyama hawa hawachagui sehemu ya kuweka makazi yao ilimradi kuwe na chakula na maji, sehemu hata kama ni  kame, vichakani, pori ndogo ndogo, hata sehemu ambazo zina ukijani sana mabwana hawa  huweza kumudu kuishi na hivyo tuna weza sema Fisi yeye popote kwake kambi hachagui wala habagui.

      Kama ijulikanavyo kwamba fisi hatulii sehemu moja mpaka awe amezeeka au anaumwa basi ni hivyohivyo wakati wakujamiiana, wanyama hawa hutumia muda mchache sana katika tendo hilo kwani mpaka fisi dume amalize kumpanda fisi jike ni dakika tano (5) tu. Pia tabia nyingine yakustaajabisha kwa mnyama fisi ni kwamba Fisi huanzisha uhusiano na fisi mwingine kutoka kwenye koo tofauti na yake na huanzisha familia nae, baada ya mahusiano ya siku kadhaa yaani fisi kabla hajaoa nae anapitia hatua ya uchumba.

  Fisi hubeba mimba kwa miezi mitatu na kama ikatokea amezidisha basi atazidisha siku chache sana, huzaa watoto kuanzia wawili mpaka wanne ambapo jambo la kushangaza ni watoto hao huzaliwa wakiwa macho yaani wanaona tofauti na wanyama wengine ambao huchukua muda kufumbua macho na kuona. Watoto hao huanza kula nyama wakiwa na umri wa miezi mitano ila hunyonyeshwa kwa muda wa miezi 12 hadi 18 na baada ya miaka miwili mama yao huwafukuza kwani wanakuwa wamefikia umri wa kujitegemea. Fisi huishi zaidi ya miaka20.

MAMBO  TUSIYOYAJUA YA MNYAMA FISI;

·         Moyo wake ni mara mbili ya moyo wa kawaida wa mnyama.

·         Fisi madoa hula robo tatu(1/3) ya uzito wake mwenyewe kwa mlo mmoja.

·         Fisi madoa anaweza kukimbia umbali kufikia kilometa 60 kwa lisaa.

·         Watu husema fisi ni waoga lakini pia ni hatari sana wakipata fursa ya kushambulia mnyama au binadamu kwani hawana papara wakiwa wanashambulia.

·         Kati ya aina zote za fisi, fisi madoa na wamistari ndio ambao wanajulikana sana kwa kushambulia na kula binadamu.

·         Fisi hujali sana watoto wake wakati wowote kiasi kwamba huwatengea watoto wake chakula ambacho hakiguswi na fisi yoyote na ukitaka kumchokoza yeye na Koo nzima basi mchokoze mwanaye.

·         Fisi huhusishwa na mambo ya kishirikina sababu baadhi ya viungo vyake kutumika kutengenezea dawa za asili.

·         Fisi jike ni mkubwa na mwenye nguvu na asie mvumilivu (mshari) kuliko fisi dume, hii ni kwasababu fisi jike wana mara tatu ya tezi ya testosterone kwenye miili yao kuliko dume na hupelekea wao kuwa viongozi wa koo zao.

TABIA MBALI MBALI ZA MNYAMA FISI;

·         Fisi anauwezo mkubwa mno wakunusa na kuhisi umbali mrefu hivyo hutambua kama kuna chakula (mizoga), maji, wadudu au mawindo yapo wapi. Mfano kujua ni nyumbu yupi mzembe kwenye kundi la nyumbu.

·         Ni wanyama wenye pirika nyingi kuliko wanyama wengine hivyo kutulia sehemu moja kwao ni mwiko.

·         Fisi ni wanyama wenye umoja na ushirikiano sana kwani ukichokoza mmoja ni sawa na kuchokoza ukoo mzima kwani huitana sehemu husika kwa sauti mbalimbali kuashiria kuna hatari.

·         Fisi ni mnyama ambae haamini katika kushindwa katika ugomvi hivyo wakiwa wanapigana lazima mmoja afe au akimbie akaite wenzie.

·         Ni marufuku kwa fisi wakati wa kula kujipakaza damu usoni kwani wenzao humuona mlafi hivyo humgeuza yeye kitoweo. Wanayama hawa hujitahidi sana kuzingatia usafi wakati wa kula na baada, hata skama akijipaka damu basi ni lazima ajirambe mpaka ziishe kabla hajamaliza kula.

·         Wahisipo harufu ya damu popote pale basi mzuka wao huongezeka maradufu kuliko mwanzo.

·         Fisi humuogopa sana simba dume kuliko jike hivyo wakimkuta jike akiwa na kitoweo humchokoza na kumsumbua ili kumpora nyama lakini akiwepo tu simba dume hukaa mbali na wao mpaka wamalizapo kula ili wakale mifupa.

·         Fisi hutoa sauti mbalimbali kama njia ya kuwasiliana na sauti hizo hutofautiana kutokana na tukio husika. Mfano hucheka sana wakati wanakula mpaka wanamaliza kuonyesha wanafurahia mlo wao, hivyo huwasaidia sana kuwapumbaza wanyama wengine wasiwasogelee wakati wakula.